Ćwiczenia słuchu fonemowego. Teoria i praktyka.

Podziel się wpisem z innymi!

Ćwiczenia słuchu fonemowego.

Ostatnio coś nie wyrabiam na zakrętach, sporo czasu jestem poza domem i posty piszę „na kolanie”. No ale radzić sobie trzeba 😉 Mam nadzieję, że w tym wariactwie jest jakiś sens. Dziś trochę o ćwiczeniach słuchu fonemowego, dzięki któremu słyszysz różnicę pomiędzy słowami: kury : góry; Tomek : domek; Ela : Ola, itd. oraz jesteś w stanie rozróżnić zdania tj. np. Na podwórku jest dużo gości. Na podwórku jest dużo kości. Przykładów jest mnóstwo. Jest to bardzo ważna umiejętność. Bez niej nie słyszałabyś prawidłowo wielu słów. Ich różnicowanie, rozumienie, zapamiętywanie i powtarzanie byłoby zaburzone. Czasem trzeba nad tą umiejętnością pracować z dzieckiem lub osobą dorosłą dość długo. Więc jak to robić, żeby nie zwariować, ćwicząc ciągle to samo? 🙂

Trochę teorii

Zanim przejdę dalej wyjaśnię pokrótce co to jest słuch fonemowy trochę bardziej fachowo. Otóż, jest to słyszenie różnicy pomiędzy fonemami różniącymi się między sobą cechą dystynktywną danego języka, np. dźwięcznością, nosowością, bocznością, ustnością, itd. W praktyce bardziej przydają się przykłady podane we wstępie 😉

Ważna uwaga! Słuch fonemowy powinien być ćwiczony w przypadku wad wymowy z zakresu paralalii, czyli zamiany głoski na inną głoską, gdy dziecko nie słyszy różnicy między fonemami np. /ż/ : /ś/, /k/ : /t/, /sz/ : /s/, itd. Czasem bywa tak, że dziecko umie prawidłowo wskazywać np. obrazki z par opozycyjnych, np. kosz : kos lub rama : lama ale cały czas zamiast kosz mówi /kos/ a rama to ciągle /lama/. Oznacza to tylko tyle, że słuch fonemowy działa prawidłowo ale artykulatory dziecka, w tym przypadku głównie język, nie są jeszcze na tyle dojrzałe lub wystymulowane, by wypowiedzieć poprawnie głoski [sz] i [r]. Wtedy trzeba ćwiczyć i ćwiczyć, aż się uda, ale wszystko w granicach norm rozwojowych, o których już pisałam i mówiłam dość dużo 🙂
Pamiętaj! Słuch fonemowy to nie to samo co słuch fonetyczny! O tym drugim napisałam inny post i sama stworzyłam dwie gry 😉

Ćwiczenia słuchu fonemowego
dla najmłodszych

Instrumenty

Zadania z instrumentami pojawiają się na blogu dość często. A to dlatego, że są fajną alternatywą dla innych ćwiczeń 🙂 Załóżmy, że chcemy przygotować dziecko do słyszenia różnicy pomiędzy pewnymi fonemami w przyszłości, ale dziecko jest za małe, żeby ćwiczyć konkretną opozycję fonemową (np. g : k lub sz : s lub r : l, itd.). W takie sytuacji z pomocą nadchodzą ćwiczenia z wykorzystaniem instrumentów i zabawy związane z odróżnianiem ich barwy.

Do zadań przydadzą się dodatkowo np. klocki, wiaderko, zabawki, itp. Powiedzmy, że wybieram sobie 2 odmienne instrumenty, np. dzwonki i kołatkę. Barwy tych instrumentów są bardzo zróżnicowane. Omawiam z dzieckiem zasady, że gdy usłyszy dzwonki, to np. wrzuca klocek do wiaderka (tutaj zadanie może być bardziej lub mniej złożone, wszystko jest uzależnione od możliwości dziecka) natomiast, gdy usłyszy dźwięk kołatki, czeka, nic nie robi. W ten sposób łączę zabawę w reakcję na sygnał, dyskryminację bodźca niepotrzebnego oraz właśnie słuch fonemowy.

Samogłoski

Ustalam, że gdy dziecko usłyszy np. samogłoskę Y będzie skakać, a gdy powiem samogłoskę U dziecko kładzie się na podłodze. W ten sposób kształtuję umiejętność dostrzegania różnicy, w tym przypadku pomiędzy Y i U. Proste? Spróbuj. Zobacz czy dzieciom spodoba się ta zabawa. Czynności proponowane dzieciom mogą być różne.

Ćwiczenia słuchu fonemowego
dla nieco starszych

Karty

W przypadku ćwiczeń słuchu fonemowego prócz powyższych zabaw wykorzystuję również obrazki, które wyglądają tak:

Opracowałam je na podstawie pomocy B. Rocławskiego Słuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka. Zadanie w oparciu o takie karty przeprowadza się w następujący sposób. Rozkładam przed dzieckiem 3 obrazki.

Dwa z nich są z pary opozycyjnej, np. góry : kury (opozycja fonemowa /g/ : /k/), a jeden jest obrazkiem dodatkowym. W tym przypadku jest to pies. Omawiam z dzieckiem rysunki. Następnie proszę o wskazanie palcem odpowiedniego obrazka w taki sposób:

Pokaż, gdzie góry.
Wskaż, gdzie pies.
Pokaż, gdzie góry.
Pokażesz, gdzie kury,
A, gdzie kury.
Pokaż, gdzie góry.

Pomoce z Wydawnictwa Harmonia

Teczka ś, s, sz

Jest to podobny do wcześniejszego, sposób ćwiczenia słuchu fonemowego jednak nieco inny 🙂 W teczce autorstwa M. Faściszewskiej Różnicowanie fonemowe głosek Ś, S, SZ znajduje się materiał do ćwiczenia, niestety tylko tych 3 głosek, ale w różnej pozycji w wyrazie. Opracowany został na obrazkach i pojedynczych wyrazach. Ponadto, w teczce znajduje się 9 ośmiokątów, by można było dzielić słowa – obrazki w odpowiedni sposób, na konkretne grupy. W proponowanych wyrazach głoski [ś], [s], [sz] znajdują się albo na początku (nagłos), w środku (śródgłos) lub na końcu  (wygłos). Osobiście korzystam z tej gry na kilka sposobów. Albo wykorzystuję np. wyrazy z [ś] i [sz] w nagłosie albo robię przekrój jednej głoski przez wszystkie pozycje w słowie. Czasem ze starszakami lub dziećmi młodszymi zaprawionymi już w boju fonemowym 🙂 wykorzystuję obrazki np. z [ś] w nagłosie i wygłosie, [s] w śródgłosie oraz [sz] w śródgłosie i wygłosie. Dobieram także dodatkowe karty, które nie będą pasowały do żadnej z proponowanych grup.

Teczka do ćwiczeń nad wymową bezdźwięczną

Pomoc w podobnej konwencji tyle, że z innymi głoskami (przydatnymi podczas terapii wymowy bezdźwięcznej), zaproponowała B. Sawicka. Tytuł tej teczki to Dźwięczna czy bezdźwięczna. Wyrazy. Materiały obrazkowo – wyrazowe do utrwalania poprawnej wymowy i różnicowania głosek oraz usprawniające technikę czytania.

Te pomoce można śmiało zastąpić zabawkami, przedmiotami które dziecko będzie dzieliło na odpowiednie grupy. Przy takiej metamorfozie pomysłu można także pokusić się o zmianę ćwiczonych głosek 😉 I ćwiczyć te najbardziej problematyczne!

System edukacji PUS

Jest to pomoc, którą uwielbiam, ponieważ ma one szerokie zastosowanie. PUS-y to 12 plastikowych kwadratów w pudełku. Do tego zestawu można dokupować wiele ciekawych książeczek z ćwiczeniami i zadaniami. Najważniejszy jest jednak sposób zabawy. Poniżej widzisz kartę z obrazkami, w których chodzi oczywiście o ćwiczenie słuchu fonemowego. Popatrz na obrazek z samolotem. W lewym górnym rogu masz kwadrat z czerwoną jedynką, oznacza on plastikowy kwadrat z czerwoną 1 poniżej w pudełku. Nazywasz obrazek, dziecko powtarza i zadajesz mu pytanie, czy w słyszy w słowie głoskę [z]. No jasne, że nie ;), więc zgodnie z instrukcją czerwona 1 wędruje na czarną 1 w pudełku. Tak postępujesz z każdym obrazkiem i plastikowym kwadratem. Po zakończeniu gry, zamykasz pudełko, przekręcasz je i ponownie otwierasz. Na odwrocie ułożonych plastikowych kwadratów powinien ukazać się wzór zielono-niebiesko-czerwony, pokazany pod wszystkimi obrazkami.

Jednak PUS-y to nie tylko ćwiczenia słuchu fonemowego. W tym momencie jest bardzo wiele książek, które stymulują myślenie, percepcję wzrokową, czytanie, itd. Jest ich multum. Sprawdź!!!

Moja pomoc do ćwiczenia słuchu fonemowego dla mistrzów tematu 🙂

Korzystając z gotowych pomysłów ćwiczeń zawsze denerwowało mnie to, że materiał w nich opracowany jest tylko na wyrazach. A czemu nie np. na parach wyrazów lub całych zdaniach? Tak, tak, wiem, że jest pomoc E. Szeląg i A. Szymaszek Test do badania słuchu fonematycznego u dzieci i dorosłych, ale to jedyna opcja ćwiczenia słuchu fonemowego na obszerniejszym materiale językowym. Teraz pomyśl. Czym częściej posługujesz się w życiu codziennym – pojedynczymi słowami czy całymi zwrotami, zdaniami? Czy umiejętność różnicowania samych słów jest taka ważna, czy może istotniejsze jest wychwytywanie wyrazów z całej wypowiedzi? Moim zdaniem, odpowiedź jest prosta. Rozumienie dłuższych wypowiedzi jest bardziej użyteczne w życiu codziennym. Jasne, że ćwiczenia trzeba zaczynać od dźwięków, samogłosek, sylab i wyrazów, ale nie można na tym poprzestać! Terapia logopedyczna ma być przydatna na co dzień, a nie tylko w gabinecie u logopedy 😉 No, to tyle wywodu. Do konkretów! Zważywszy na opisaną powyżej sytuację 🙂 opracowałam pomoc, która składa się z planszy, pionka

i par wyrazów oraz zdań. W zależności od ćwiczonej opozycji fonemowej układam np. takie pary wyrazów: grube kury, głośna kura, gęgająca gęś, zadaniem dziecka jest określić ile głosek [g] znajduje się w danej usłyszanej parze wyrazów. Czyta je dziecko pojedynczo. Liczba głosek [g] w parze wyrazów oznacza liczbą pól, o które należy się przesunąć na planszy. Podobnie jest ze zdaniami, np. Grube kury są na górze góry. Dziecko ponownie przesuwa pionek o tyle oczek do przodu, ile głosek [g] ukryło się w tym zdaniu i voila, ćwiczenie gotowe.

Podsumowanie

Mam nadzieję, że skorzystasz z moich pomysłów ćwiczeń słuchu fonemowego. Jeżeli jednak nie masz czasu na ich kupowanie lub samodzielne wykonanie, zachęcam Cię do skorzystania ze strony www.mimowa.pl W zakładce BLOG znajdziesz cykl Ćwiczenia na za…mówienie zwróć uwagę na materiały z zadań o numerach:
5 Agaty Skaruz (różnicowanie głosek [r] : [l]),
8 Rany Julek (tutaj można wykorzystać opracowane obrazki na wiele sposobów. Pamiętaj, żeby nie było za prosto. Kot czasem może zjeść marchewkę, a smok kość. Nic im nie będzie 😉 ),
23 Kingi Aleksandrowicz (różnicowanie [sz] : [s])
oraz 26 Magdy Warczak (różnicowanie [ż] : [z]).
Życzę Ci owocnej pracy i spokojnego tygodnia.

Podziel się wpisem z innymi!